Ufugaji wa nyuki

KITENGO CHA UFUGAJI NYUKI

Ufugaji  nyuki ni kati ya kazi za kiuchumi zinazofanywa na watu wa Wilaya ya Karagwe.  Kazi ya ufugaji Nyuki hufanywa na watu binafsi, vikundi vya kijamii (CBO’s),  taasisi (NGO,s) na taasisi za umma kama vile mashule.  Mpaka sasa kuna idadi ya wafugaji nyuki na  vikundi 258, idadi ya mizinga ya kisasa 3,551, mizinga ya kienyeji 5,592, jumla  ya mizinga yote 7,143, kiasi cha asali kinachotegemewa kuvunwa ni Kg 91,430, na  kiasi cha nta ni Kg 18,286U

wekezaji katika Sekta ya Nyuki 

• Halamshauri  ya wilaya imetengeneza jumla ya mizinga 1000 kwa mwaka 2015/16 yenye thamani ya Tsh 70,000,000 ambayo itagawiwa  kwa vikundi 40 vya wanawake na vijana.  Aidha kwa mwaka wa fedha  2016/17  zimetengwa Tsh. 60,000,000 kwa shughuli hiyo    
• Kupitia  miradi ya ruzuku ya maendeleo, kikundi cha Mabadiliko Vijana Kishoju kimewezeshwa kutengeneza mizinga  ya kisasa. Jumla ya    mizinga 100 aina ya  TTBH (Tanzania Transitional Bee Hives). Pia banda   moja la kuhifahi mizinga hiyo limetengenezwa na tayari nyuki  wameingia kwenye baadhi ya mizinga.    

Changamoto zinazoikabili Sekta ya Ufugaji wa Nyuki    

• Uharibifu wa mazingira: kazi za  binadamu hasa uchomaji moto ovyo,  ukataji  miti ovyo, ufugaji wa mifugo hasa matumizi ya dawa za kuua  kupe, na kazi nyinginezo zimechangia katika  kupunguza makundi ya nyuki.     
• Mwamko ndogo wa jamii: bado  jamii kubwa haina mwamuko wa kutosha  katika sekta hii.    
• Matatizo ya soko huria: Kila mara imekua ni vigumu kupata takwimu     za  kutosha kutokana na wafugaji wengi kuuza mazao ya nyuki kwa wanunuzi wanaotoka ndani na nje ya nchi  bila ofisi kupata takwimu  hizo.   

Mkakati wa kuendeleza sekta ya ufugaji wa nyuki.    

• Mkakati ni  Halmashauri kuendelea kushirikiana na sekta mbalimbali ili kuboresha ufugaji nyuki na utunzaji wa  mazingira, kuendelea kutoa elimu kwa wananchi juu  ya faida za ufugaji nyuki, na kuboresha utendaji  wa Kitengo cha Nyuki ikiwa ni pamoja na kuandaa maandiko  ya miradi kwa kutafuta uwekezaji zaidi katika  sekta hii.  

TAARIFA YA UTEKELEZAJI WA MAJUKUMU YA SEKTA YA UFUGAJI NYUKI KWA MWAKA 2016/2017

Madhumuni ya Ufugaji Nyuki

Kwa mujibu wa Sera ya Taifa ya Ufugaji Nyuki ya mwaka 1998, Sheria ya Ufugaji Nyuki Namba 15 ya mwaka 2002 na Kanuni zake za mwaka 2005, ufugaji nyuki una malengo makuu matatu ambayo ni:

1. Kuhakikisha kuwa nyuki wanahifadhiwa kwa misingi endelevu kwa faida ya kizazi kilichopo na kizazi kijacho.
2. Kuinua uchumi wa wafugaji nyuki kupitia kuinua viwango vya ubora na wingi wa asali, nta, na mazao mengine ya nyuki na kuboresha soko la mazao hayo.
3. Kuboresha na kukuza wingi wa mahusiano baina ya nyuki, viumbe wengine na mazingira (Bio-diversity = Bioanuwai) ili kuongeza ubora wa mazao ya kilimo na mimea ya asili.

Ili kuweza kutekeleza malengo tajwa hapo juu, Kitengo cha Ufugaji Nyuki kimefanya yafuatayo kwa mwaka 2016/2017.

A: Kazi zilizofanyika kwa kipindi tajwa ni kama ifuatavyo

Kutoa ushauri wa kitaalamu kwa wananchi waliofika ofisini: Jumla ya wanachi 28 walifika ofisini kwa vipidi tofauti kuomba ushauri wa njia bora za ufugaji nyuki. Ushauri uliotelewa ni pamoja na njia bora za utengenezaji, uambikaji na utundikaji wa mizinga, jinsi ya kutengeneza mizinga ya kisasa (modern bee hives), jinsi ya kuboresha mizinga ya asili ili kulinda ubora wa mazao yanayovunwa, habari ya masoko kwa mazao ya nyuki  na utunzaji wa mazingira kwa ujumla.

Kuendesha mafunzo ya ufugaji nyuki na utunzaji wa mazingira kwa njia ya redio:  Jumla ya vipindi 43 vya utunzaji wa mazingira kupitia upandaji wa miti, utunzaji wa vyanzo vya maji na ufugaji nyuki kupitia Redio FADECO vilienda hewani. Vipindi hivi vilirushwa kila siku ya jumatatu ya wiki kuanzia saa 3.00 – 4.00 asubuhi. Vipindi hivi havilipiwi na Halmashauri gharama yoyote bali ni mchango wa redio katika kuielimisha jamii na kuongeza hamasa ya ufugaji nyuki na utunzaji wa mazingira.

Kuhusu ufugaji wa nyuki, vipindi hivi viliielimisha jamii juu ya mada zifuatazo:

1. Matatizo yanayojitokeza katika uzalishaji wa asali na nta bora – matatizo yanayohusu ubora wa maeneo ya ufugaji nyuki, matatizo yanayohusu uelewa sahihi usiowatoshelezea wadau wa ufugaji nyuki, matatizo yanayohusu mbinu za uvunaji na uchakataji, matatizo yanayohusu vifaa vya kuhifadhia mazao ya nyuki na matatizo yanayohusu usafirishaji wa mazao ya nyuki.
2. Uzalishaji bora wa mazao ya nyuki- ubora wa maeneo ya kufugia nyuki, huduma bora za ugani ninazotolewa na kitengo cha nyuki, maandalizi ya mizinga ya nyuki, njia sahihi za upatikanaji wa makundi ya nyuki, afya na ustawi wa makundi ya nyuki, njia sahihi za uvunaji wa mazao ya nyuki, njia sahihi za ufungashaji wa mazao ya nyuki, uhifadhi na usafirishaji wa mazao ya nyuki, na masoko ya mazao ya nyuki.
3. Viwango vya ubora wa asali na nta.
4. Uchukuaji wa sampuli ya asali na uchunguzi katika maabara ili kulinda afya za watumiaji wa mazao ya nyuki.
5. Uthibitisho wa asali mahuluku (organic honey) na vipengele muhimu vya mfumo wa uthibitisho wa asali mahuluku
6.   Muundo na tabia ya asali na nta – muundo wa asali, tabia ya asali na tabia ya nta ya nyuki,

Mafunzo haya yalikuwa na madhumini yafuatayo kwa jamii:

• Kuhakikisha uwepo wa ufugaji wa nyuki endelevu kwa kuwaelimisha wananchi kutumia njia bora na za kisasa katika kufuga nyuki,
• Kuboresha uzalishaji na ubora wa mazao ya nyuki kama vile asali na nta kwa wafugaji wa karagwe,
•  Kupunguza uharibifu wa mazingira na uboreshaji wa kipato na lishe kutokana na ufugaji wa nyuki, na
• Kuongeza ubora wa mazao ya kilimo hasa kahawa na mimea mingine kutokana na huduma za uchavushaji zinazofanywa na nyuki.

Kutembelea wafugaji nyuki vijijini na kuwaelimisha juu ya ufugaji bora: Vikundi vya wafugaji nyuki na wafugaji binafsi waliko maeneo mbalimbali ya Karagwe walitembelewa kwa lengo la kuwaelemisha na kuwashauri juu ya upunguzaji wa changamoto walizonazo.

Maeneo ya ufugaji nyuki Karagwe

Nyuki wanafugwa kwenye kata zote 23 za wilaya ya Karagwe lakini maeneo yanayofuga zaidi nyuki ni pamoja na;

Kata ya Bweranyange kwenye vijiji vya Muguruka na Chamchuzi

Kata ya Nyakasimbi kwenye vijiji vya Muungano na Chanyamisa

Kata ya Rugu kwenye vijiji vya Ruhita, Misha na Rugu

Kata ya Kihanga kwenye vijiji vya Kihanga, Katanda na Mulamba

Kata ya chanika kwenye vijiji vya Mchuba, Chanika na Runyaga na Ruzinga

Kata ya Nyakahanga kwenye vijiji vya Nyakahanga, Rwandalo, Omurusimbi na Bisheshe

Kata ya Rugera kwenye vijiji vya Rugera, Omukakajiji na Nyarugando

Kata ya Nyaishozi kwenye vijiji vya Rukale na Nyakayanja na

Kata ya Igurwa kwenye kijiji cha Kigarama.

Maeneo tajwa hapo huu yametembelewa zaidi kutokana na hatuwa waliokwisha fikia kwenye swala zima la ufugaji nyuki, ingawa pia na maeneo mengine ya Halmashauri yalitembelewa ili kuongeza hamasa ya ufugaji yuki.

Ukusanyaji wa takwimu: Takwimu zilizokusanywa hadi mwishoni mwa mwaka 2016/2017 ni kama ifuatavyo kwenye jedwari hapa chini:

Takwimu hizo zinaonyesha kuwa kuna jumla ya makundi ya nyuki 7,736 yenye uwezo wa kuzalisha kiasi cha Kilogramu za asali 77,360 (kwa wastani wa kila mzinga Kg 10 za asali) na Kg 15,472 (kwa wastani wa kila mzinga Kg 2 za nta). Changamoto kubwa iliyopo ni kudhibiti njia za usafirishaji wa mazao haya hasa kwenda nje ya nchi na ukweli wa wafugaji kueleza kiasi hasa wanachovuna. Hili linasababisha kutopata takwimu za kutosha za mazao yanayovunmwa na kuuzwa. Kwa takwimu za mizinga na makundi ya nyuki kwa kila kata angalia kiambatanisho A.

Soko la mazao ya nyuki:

Kwa sasa wanunuzi wakuu wa mazao ya nyuki Karagwe ni CHEMA- Omurushaka na shirika la OLAM. Wanunuzi wengine ni warejareja kwenye masoko ya Kayanga, Omurushaka, Chanyamisa na miji mingine midogo midogo iliyoko Karagwe. Kutokana na kuhitajika kwa asali hasa kwa ajili ya chakula na dawa hakuna mfugaji nyuki anayezalisha asali akakosa soko. Hii inaonyesha kuwa soko la ndani bado lipo na wafugaji tunawahimiza wazalishe zaidi ili tukuze soko la ndani na pia la nje ya Wilaya.

Makampuni makubwa ya ununuzi wa asali yaliyoko kwenye mikoa mingine hasa miko ya kati yamekuwa na ugumu wa kuja kununua asali kwenye wilaya za huku pembezoni kutokana na uzalisha mdogo wa mazao ya nyuki uliopo na umbali pia. Nawashauri vikundi vya nyuki na wafugaji wetu kununua vigungashio na kuuza asali zao moja kwa moja kwa mlaji wa ndani na nje ya wilaya badara ya kusubiri makampuni kutoka nje ya wilaya.

Taasisi za MAVUNO na FADECO nazo ziko kwenye maandalizi ya kuanza kununua, kufungasha na kuuza mazao ya nyuki.

Ushirikiano na taasisi nyingine: Kitengo kimeendelea kushirikiana na taasisi nyingine katika kuendeleza ufugaji wa nyuki kwa lengo la kupunguza umaskini na kutunza mazingira. Taasisi tunazofanya kazi nazo  ni pamoja na CHEMA, ELCT, MAVUNO, World Vision, Redio FADECO na OLAM.

• Taasisi hizi tunashirikiana nazo kwenye kutoa mafunzo mbalimabli yahusuyo ufugaji bora wa nyuki na utunzaji wa mazingira kwa ujumla. Baadhi ya taasisi zimesaidia kufanya uwekezaji kwa kutengeneza mizinga ya kisasa na kuigawa kwa wanachi kwa lengo la kuendeleza swala zima la ufugaji nyuki. Mfano wa taasisi hizo ni CHEMA, MAVUNO na ADP Rugu na ADP Bushangalo.
• Taasisi ya MAVUNO imetengeneza mizinga 90 ya biashara (commecial bee hives)  na lengo ni kutengeneza mizinga 300. Mizinga hii itatolewa  kwa wafugaji nyuki walioko kwenye kata za Chonyonyo na Ihanda. Pia MAVUNO  tayari imejenga Kiwanda kidogo kwa ajili ya kuchakata na kufungasha mazao ya nyuki na hii itasaidia kuboresha soko la mazao ya nyuki.

• 	Baadhi ya mizinga ya ngazi iliyotengenezwa na taasisi ya MAVUNO

   
•  
•  

B: Changamoto

Uharibifu wa mazingira: kazi za binadamu hasa uchomaji moto ovyo, ukataji miti ovyo, matumizi ya dawa za kilimo (herbicides), ufugaji wa mifugo hasa matumizi ya dawa za kuua kupe (acaricides), na kazi nyinginezo zimechangia katika kupunguza makundi ya nyuki.

Ukosefu wa mvua za uhakika kwa kipindi kirefu: kutokana na tatizo la ukame lililoikumba Wilaya ya Karagwe na maeneo mengine hasa kwenye nusu ya kwanza ya mwaka 2016/017, makundi ya nyuki yalikuwa haba na kuchangia mizinga mingi kukosa makundi ya nyuki kwa mda mrefu. Hili lilisababisha baadhi ya mizinga kuanza kuharibika na baadhi ya vikundi kuanza kusambaratika kutokana na kukata tamaa.

Mwamuko ndogo wa jamii: bado jamii kubwa haina mwamuko wa kutosha katika sekta hii kutokana na asili ya watu wa Karagwe ukilinganisha na makabila mengine hapa nchini. Hili limesababisha ukuaji mdogo wa sekta hii kwa wilaya ya Karagwe pamoja na juhudi zinazoendelea kufanyika za uhamasishaji zinazofanywa na Halmashauri na mashirika binafsi.

Matatizo ya soko huria: Kila mara imekuwa ni vigumu kupata takwimu za kutosha hasa za mazao ya nyuki kutokana na wafugaji wengi kuuza mazao ya nyuki kwa wanunuzi wanaotoka ndani na nje ya nchi bila kupita ofisini kwetu.

C: Mkakati wa kuendeleza sekta ya ufugaji wa nyuki na kupunguza changamoto

Mkakati wa Kitengo cha Nyuki ni pamoja na;

1. kuendelea kushirikiana na sekta rafiki kwenye kuwekeza na kutunza miradi ya Ufugaji Nyuki na utunzaji wa mazingira,
2. kuendelea kutoa elimu kwa wananchi kwa njia ya redio, semina na kuwatembelea vijijini juu ya faida za ufugaji nyuki kwa uchumi wao, kwa jamii na kwa mazingira,
3. kuboresha hali ya soko la mazao ya nyuki ndani na nje ya wilaya,
4. kusimamia miradi iliyokwisha anzishwa na kuhakikisha inapata makundi ya nyuki kwa kusambaza mizinga kwenye maeneo mbalimbali, na
5. kuendelea kuandaa maandiko ya miradi kwa kutafuta uwekezaji zaidi katika sekta hii.

D: Taarifa ya mizinga 1000 ya mikopo kwa vikundi vya wanawake na vijana:

Jumla ya vikundi 28 vya wanawake na vijana vilipewa mkopo wa mizinga 1000 ya kisasa (top Bar Hives). Hadi mwishoni mwa mwaka 2016/017 mizinga 563 sawa na asilimia 56.3 ya mizinga yote imepata makundi ya nyuki na mizinga na 437 sawa na asilimia 43.7 haijapata makundi ya nyuki. Vikundi vingine zaidi ya nusu ya mizinga waliopewa imepata makundi ya nyuki na vingine ni chini ya nusu. Orodha ya vikundi na mizinga walionayo imeambatanishwa kama ‘kiambatanisho B’.

Sababu za  matokeo tajwa hapo juu:

1. Ukame wa mda mrefu ulisababisha mizinga mingi kukosa makundi ya nyuki kwa mda mrefu wa kusababisha baadhi ya wanavikundi kukata tamaa na kujiondoa ndani ya mradi. Hili limesababisha vikundi vingi kufanya kazi chini ya kiwango.
2. baadhi ya vikundi kusikiliza na kutekeleza ushauri wa kitaalamu wa jinsi ya kupata makundi ya nyuki kwa urahisi. Mfano, ilitakiwa mizinga kufanyiwa usafi wa mara kwa mara ili kuzuia panya, mijusi, buibui na visumbufu vingine vya nyuki visiingie ndani ya mizinga ili kuwezesha nyuki kuingia kwa urahisi.
3. Kusambaza mizinga kwenye maeneo mbalimbali kwa ajili ya kudaka makundi ya nyuki kwani nyuki husafiri kutoka eneo moja kwenda jingine kupita njia tofauti. Waliotekeleza hili wamefanikiwa kupata makundi ya nyuki kwa urahisi.
4. Kufanya usafi wa maeneo yenye mizinga hasa kwa lengo la kupambana na sisimizi na siafu wanaosababisha makundi ya nyuki kuhama mara baada ya kuingia kwenye mizinga. Waliotekeleza hilo wameendea kuwa na makundi ya nyuki kwenye mizinga yao.
5. Mizinga ilitakiwa kufanyiwa uambikaji wa mara kwa mara kwa lengo la kulua makundi ya nyuki ili waweze kuingia kwa urahisi. Waliotekeleza hili wamefanikiwa kupata makundi ya nyuki kwa urahisi.

Thamani ya mradi:

Jumla ya Tsh. 62,188,000/= zilitumika kununua mizinga 1,000 ambapo bei ya kila mzinga ilikuwa Tsh. 62,118/=. Riba ya asilimia 14 ilitakiwa kulipwa na mtaji (principal) na hivo jumla ya Tsh. 70,894,320/= zinatakiwa kulipwa na mradi (wanavikundi). Mkopo huu unatakiwa kuanza kulipwa baada ya mwaka mmoja ambao umeisha june 2016 na ni matumaini kuwa baadhi ya vikundi wataanza kurejesha.

Naomba kuwasilisha.

Rajabu Khasimu

K.NY. MKURUGENZI MTENDAJI,

HALMASHAURI YA WILAYA,

KARAGWE.